Wyrok SN z dnia 2 grudnia 2009 r., sygn. I PK 123/09

1. Bezwzględnie nieważna jest zawarta dla pozoru umowa o wykonywa­nie pracy w ramach wolontariatu, jeśli zamiarem zatrudnionego nie jest rzeczy­wiste świadczenie nieodpłatnych usług na rzecz organizacji pożytku publiczne­go (art. 83 § 1 zdanie pierwsze k.c.). Ukryta pod nią umowa przewidująca od­płatność za wykonywaną pracę w formie „zapomogi" i zakładająca wykonywa­nie pracy w warunkach podporządkowania pracowniczego jest umową o pracę (art. 22 § 1¹k.p.).

2. Umowa wolontariatu nie może zawierać postanowienia o upoważnie­niu osoby trzeciej do wykonywania pracy w miejsce wolontariusza.

3. Związek zawodowy - co do zasady - może, także w zakresie prowadzo­nej przez siebie działalności gospodarczej, korzystać z wolontariuszy, w tym wolontariuszy będących jego członkami.

Przewodniczący SSN Małgorzata Gersdorf (sprawozdawca), Sędziowie SN: Romualda Spyt, Herbert Szurgacz.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 2 grudnia 2009 r. sprawy z powództwa Nadinspektora Pracy Okręgowego Inspektoratu Pracy w K. - Jerzego K. i Nadinspektora Pracy Okręgowego Inspektoratu Pracy w K. - Stanisława S. dzia­łających na rzecz Bożeny S., oraz z powództwa Bożeny S. przeciwko Ogólnokrajo­wemu Związkowi Zawodowemu Miast i Wsi „R." w R. o ustalenie istnienia stosunku pracy, na skutek skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gliwicach Ośrodka - Zamiejscowego w Rybniku z dnia 9 kwietnia 2009 r. [...]

oddalił skargę kasacyjną.

Uzasadnienie

Nadinspektor Pracy Okręgowego Inspektoratu Pracy w K. wniósł pozew prze­ciwko Ogólnokrajowemu Związkowi Zawodowemu Miast i Wsi „R." w R. o ustalenie, że łączący Związek z Bożeną S. od dnia 1 stycznia 2008 r. stosunek prawny stanowił stosunek pracy w rozumieniu art. 22 § 1 k.p.

Rozpatrujący sprawę Sąd Rejonowy w Rybniku ustalił następujący stan faktyczny. Pozwany Związek niezależnie od wpisu do rejestru stowarzyszeń, innych organizacji społecznych i zawodowych, fundacji oraz publicznych zakładów opieki zdrowotnej wpisany jest także do rejestru przedsiębiorców i prowadzi działalność gospodarczą w szerokim zakresie. Członkiem Związku może być każdy kto pracuje lub pracował na terytorium RP. W dniu 21 grudnia 2007 r. pozwany Związek zawarł z P. Koncernem Węglowym umowę na warunkach zlecenia o świadczenie komplekso­wych usług pralniczych. Powódka została zatrudniona w punkcie wydawania odzieży po praniu - począwszy od dnia 31 grudnia 2007 r. - na podstawie umowy o pracę woluntarystyczną. Umowa przewidywała, że praca będzie bezpłatna. Umowa okre­ślała, że powódka będzie pracowała po 8 lub 9 godzin dziennie przez 5 dni w tygo­dniu od 5⁴⁵ do 13⁴⁵ lub 14⁴⁵. Powódka do dnia 31 grudnia 2007 r. pracowała na tym samym stanowisku na podstawie umowy zawartej z firmą P. z B., która wykonywała identyczne usługi w zakresie prania odzieży. Powódka jest członkiem pozwanego Związku. Za namową prezesa Związku od dnia 7 stycznia 2008 r. zarejestrowała się jako osoba bezrobotna w Powiatowym Urzędzie Pracy i otrzymywała w związku z tym zasiłek dla bezrobotnych. Powódka otrzymywała od Związku „zapomogi" comie­sięczne w kwocie 700 zł. Wnioski o zapomogę powódka wypisywała na druczkach in blanco, prezes nie pozwalał wpisywać konkretnej kwoty. Prezes obiecywał powódce zawarcie umowy o pracę, ale w rezultacie do tego nie doszło. W dniu 28 lipca 2008 r. po przyjściu do pracy powódka dowiedziała się, że na jej miejsce zatrudniona została inna osoba. Powódka próbowała kontaktować się z prezesem a w dniu 11 sierpnia 2008 r. wystosowała pismo, w którym stwierdziła, że jest gotowa do pracy. Powódka oraz inne osoby miały obowiązek osobistego wykonywania pracy, zastępstwa mogły być dokonywane jedynie za zgodą prezesa.

W tym stanie rzeczy Sąd Rejonowy wyrokiem z dnia 10 października 2008 r. [...] uwzględnił powództwo w całości. W ocenie Sądu Rejonowego pozwany Związek nie mógł korzystać z pracy wolontariuszy. Zgodnie z art. 42 ust. 1 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o organizacjach pożytku publicznego i wolontariacie (dalej jako u.p.p.w.) wolontariusze mogą wykonywać pracę odpowiadającą świadczeniu pracy między innymi na rzecz organizacji pozarządowych, w szczególności w zakresie działalności pożytku publicznego (pomijając inne podmioty oczywiście nie występują­ce w sprawie). Sąd Rejonowy przyjął, że w świetle wyłączenia z art. 3 ust. 2 w związku z art. 3 ust. 4 ustawy związki zawodowe zostały wykluczone z grona organi­zacji pozarządowych. Przyjmując takie stanowisko Sąd pierwszej instancji uznał, że stosunek zatrudnienia powódki nie mógł być stosunkiem wolontariatu. Sąd dostrzegł w zatrudnieniu powódki wszystkie cechy stosunku pracy, takie jak osobisty charakter pracy, stałe miejsce i czas jej wykonywania, podległość poleceniom prezesa jako przełożonego, obowiązki typu pracowniczego w ramach zorganizowanego zespołu łącznie z regularną odpłatnością (ukrytą pod formą zapomogi).