Wyrok SN z dnia 28 czerwca 2023 r., sygn. I USKP 50/22

Całkowita niezdolność do pracy, stanowiąca podstawę przyznania renty socjalnej, nie może być utożsamiana z niepełnosprawnością spowodowaną wyłącznie zaburzeniami w pełnieniu ról społecznych. Decydujący czynnik stanowi koniunkcję stanu naruszenia sprawności organizmu z wywołanym nią stanem niezdolności do pracy oraz brakiem możliwości przekwalifikowania się zawodowego.

Sąd Najwyższy w składzie:

SSN Józef Iwulski (przewodniczący) ‎

SSN Romualda Spyt ‎

SSN Krzysztof Staryk (sprawozdawca)

w sprawie z odwołania P. B. ‎przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w Krakowie ‎o rentę socjalną, ‎po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w dniu 28 czerwca 2023 r., ‎skargi kasacyjnej ubezpieczonego od wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie ‎z dnia 11 lutego 2021 r., sygn. akt III AUa 1459/20,

uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi Apelacyjnemu w Krakowie do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

W wyroku z dnia 11 lutego 2021 r., sygn. akt III AUa 1459/20, Sąd Apelacyjny w Krakowie – w sprawie z odwołania P. B. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w Krakowie (dalej jako ZUS lub organ rentowy) – oddalił apelację ubezpieczonego od wyroku Sądu Okręgowego – Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Krakowie z dnia 5 marca 2020 r., sygn. akt VII U 1275/19, w którym Sąd Okręgowy oddalił odwołanie P. B. od decyzji organu rentowego z dnia 15 marca 2019 r. odmawiającej prawa do renty socjalnej.

Sąd ustalił, że ubezpieczony (ur. […] 1990 r.) ukończył technikum gastronomiczne i pracował jako kucharz, a w okresie do dnia 31 października 2018 r. był uprawniony do renty socjalnej. W dniu 20 grudnia 2018 r. wystąpił z wnioskiem o przyznanie prawa do tego świadczenia na dalszy okres. W dopuszczonych opiniach psychiatrycznej i psychologicznej stwierdzono, że globalny poziom intelektualny wnioskodawcy odpowiada upośledzeniu umysłowemu w stopniu lekkim, II = 63; niższe wyniki w skali wykonawczej. Występują u niego fragmentaryczne deficyty procesów poznawczych - zaburzenia koncentracji uwagi, zwolnione tempo procesów myślowych, szybko narastające zmęczenie. Podłożem stwierdzonych u wnioskodawcy zaburzeń jest uszkodzenie organiczne OUN. Występują u niego zaburzenia zachowania, labilność emocjonalna, reakcje lękowe, niedojrzałość osobowości w różnych sferach, trudności w kontaktach osobowych, społecznych. Stan psychofizyczny wnioskodawcy i jego funkcjonowanie społeczne nie uległy poprawie w ostatnich latach. Nadal utrzymują się wcześniej występujące u niego objawy chorobowe, kontynuowane jest psychiatryczne leczenie farmakologiczne. Z punktu widzenia psychologicznego oprócz leczenia farmakologicznego konieczne jest uaktywnienie wnioskodawcy, psychoterapia. Korzystne byłoby też jego uczestniczenie np. w psychiatrycznych warsztatach terapeutycznych. Szkoła zawodowa w przypadku wnioskodawcy spełniała ważną rolę; umożliwiała stałe kontakty z rówieśnikami, aktywizację i zapoznawanie z podstawami zawodu. Mimo to ukończenie nauki szkolnej nie pozwoliło wnioskodawcy na opanowanie podstaw zawodu w stopniu umożliwiającym wykonywanie pracy zarobkowej. Ewentualne próby podejmowania pracy mogą mieć znaczenie głównie terapeutyczne. Rozpoznane u wnioskodawcy organiczne zaburzenia osobowości i zachowania oraz upośledzenie umysłowe w stopniu lekkim z przyczyn psychiatrycznych, nie czynią go całkowicie niezdolnym do pracy zarobkowej. Od 2018 r. wnioskodawca był oceniany jako spokojny, pozostający w rzeczowym kontakcie, bez spiętrzeń afektu, bez psychozy, o nastroju i napędzie w normie. Nie obserwowano u niego pogorszenia stanu psychicznego, nie modyfikowano farmakoterapii, nie wymagał objęcia hospitalizacją psychiatryczną. W aktualnym badaniu psychiatrycznym wnioskodawca był prawidłowo zorientowany we wszystkich kierunkach, bez objawów lęku i niepokoju, w nastroju i napędzie psychoruchowym wyrównanym, w spontanicznym, logicznym kontakcie słownym, udzielał zdawkowych odpowiedzi na pytania. Był afektywnie dostosowany, nieco spłycony emocjonalnie. Bez objawów psychotycznych. Miał obniżony poziom intelektualny, z prymitywną agrawacją zaburzeń poznawczych, z pro rentowym nastawieniem, brakiem motywacji do podjęcia aktywności zawodowej. Udzielał informacji niezgodnych z danymi w aktach sprawy, np. odnośnie zatrudnienia (twierdził, że nigdy nie pracował zawodowo), odnośnie zawodu wyuczonego podał, że jest krawcem. Z punktu widzenia psychiatrycznego stwierdzone u wnioskodawcy organiczne zaburzenia osobowości i zachowania z towarzyszącymi deficytami intelektualnymi (potwierdzonymi w badaniu psychologicznym), czynią go częściowo niezdolnym do pracy. Natomiast brak: głębszego upośledzenia umysłowego (co najmniej w stopniu umiarkowanym), objawów psychotycznych, czy otępiennych, nie daje podstaw do orzeczenia u wnioskodawcy całkowitej niezdolności do pracy.

Sąd pierwszej instancji na podstawie opinii biegłego lekarza psychiatry uznał, że wnioskodawca nie jest całkowicie niezdolny do pracy. Według tego Sądu odmienna w końcowej konkluzji opinia biegłego psychologa miała pomocniczy charakter względem opinii psychiatrycznej. Sąd podkreślił, że do opinii biegłego psychiatry żadna ze stron nie zgłosiła zarzutów. W sytuacji, gdy wnioskodawca nie jest osobą całkowicie niezdolną do pracy w rozumieniu art. 12 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2020 r., poz. 53 ze zm.), a jedynie pozostaje częściowo niezdolny do pracy, to nie spełnia wymienionych w art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej (Dz.U. z 2020 r., poz. 1300) przesłanek wymaganych do przyznania prawa do renty socjalnej.